De wondere wereld van dragqueens
In het met paarse lampjes omrande pand, gelegen aan de Utrechtsestraat in Amsterdam, zit de piepkleine bar Lellebel. Als je naar binnen loopt, word je verwelkomd door twee stralende dragqueens. De dragqueens, de één met een pruik in het zwart en de ander met een rood-oranje variant, maken drankjes klaar voor de klanten. In de eerste instantie lijkt deze plek niet meer dan een bar, met een paar barkrukken en een klein podium. Maar niets is minder waar: bar Lellebel staat voor diversiteit en is een plek waar iedereen zichzelf kan zijn. Een 61-jarige man vertelt dat hij bezig is met zijn transitie. “Ik ben nog niet uit de kast gekomen, maar hier durf ik wel een vrouwenbroek en vrouwenschoenen aan.”
Nederland stond door de jaren heen steeds meer bekend om zijn tolerantie, gastvrijheid en openheid. Volgens een bericht van de NOS wordt ook de dragqueen in Nederland steeds populairder op televisie en op sociale media. Dat terwijl die populariteit in het dagelijkse leven niet altijd terug te zien is. Hoe ervaren dragqueens zelf hun positie in de Nederlandse samenleving? Dat gaan we in deze explainer uitzoeken.
Een stukje geschiedenis
Van theatershows achter gesloten deuren tot geleidelijke acceptatie en wereldbekendheid. De geschiedenis van dragqueens gaat al eeuwen terug. Elk tijdperk bracht veranderingen mee die cruciaal zijn voor de drag zoals we die nu kennen. Om het succes en de acceptatie van de dragwereld te begrijpen, is het belangrijk om te kijken naar haar wortels in de geschiedenis (Reynolds, 2020).
Drag vindt haar origine in eeuwenoude beschavingen. Door archeologische artefacten ontdekten wetenschappers dat er in het oude Egypte al sprake was van travestie. Later speelde travestie ook een rol bij het ontstaan van theater in het oude Griekenland. Vrouwen mochten niet op de planken, dus namen mannen deze rollen over. De bekende filosoof Socrates noemde dit ‘beschamend’, maar deze manier van toneel bleef nog eeuwen voortbestaan. In de middeleeuwen verbood de kerk vrouwen om op het toneel te staan. Zelfs in de Shakespeareaanse tijd van het theater, in de zestiende eeuw, werd de vrouw gespeeld door een man. Juist, de balkonscène van Romeo en Julia werd dus ook gespeeld van man tot man. Men beweert dat de benaming ‘drag’ uit deze tijd stamt, vanwege het slepen van de jurk over het toneel (Reynolds, 2020).
Dragvormen door de jaren heen
Drag heeft door de geschiedenis heen vele vormen gekend. In de negentiende eeuw was er de ‘Pantomime dame.’ Een Britse, vroege vorm van drag waarin een man zich in een over-the-top stijl als vrouw verkleedde en op een overdreven en komische manier een optreden neerzette. Een bekendere vorm van drag was ‘Vaudeville’, afkomstig uit Amerika. Hierin voerden mannen in vrouwenkleding een komisch toneelstuk op met dans en ‘Burlesque.’ Dit was de eerste keer dat drag een populaire vorm van entertainment werd, met bekende Vaudeville sterren zoals Julian L. Tinge. Hij werd de meest betaalde acteur ter wereld en versloeg zo iconen als Charlie Chaplin (Reynolds, 2020).
In dezelfde periode begon er in de Verenigde Staten een tijd waarin er verboden kwamen op de invoer van bepaalde goederen. Zo ontstond er door het verbod op alcohol een ‘underground scene’, waarin er een toename was in vrijheid voor de onderdrukte LHBTQIA+ gemeenschap. Drank was er niet meer, dus was er meer vraag naar entertainment. Dragqueens werden zo razend populair (Reynolds, 2020).
Van terugtrekken naar terugkomen
In de jaren vijftig kwam er een einde aan Vaudeville. Met het einde van de Tweede Wereldoorlog en de opkomst van televisie en radio, ontstond er een heteronormatieve norm en werd het christelijke familieleven als ideaal gezien. De samenleving kende een diepgewortelde homofobie, waardoor de LHBTQIA+ gemeenschap, waaronder de drag, zich terugtrok. Travestie werd nog wel vertoond in films, maar dan als iets afstotelijks en humoristisch (Reynolds, 2020).
Drag kreeg haar comeback in de jaren zeventig, na de Stonewall-rellen in New York. In 1969 viel de politie de Stonewall binnen, een plek waar de LHBTQIA+ gemeenschap samenkwam. Dit gebeurde wel vaker, maar deze keer besloten de queers terug te vechten. Sindsdien is de emancipatie van drags alleen maar toegenomen. Nog steeds is er niet altijd en overal sprake van een tolerante houding jegens dragqueens, maar steeds meer mensen zijn bekend met het fenomeen (Reynolds, 2020).
Dragqueens in de media
Programma’s als RuPaul’s Drag Race en het Nederlandse programma Make Up Your Mind, waarin bekende Nederlanders zich verkleden als dragqueen, hebben aanzienlijk bijgedragen aan de bekendheid en populariteit van dragqueens. Het zijn programma’s waarin de dragqueen op een positieve manier wordt afgebeeld.
Opening Make up your mind seizoen 2, RTL 4 (Bron: Breaking Views NL)
Ook in papieren media wordt er regelmatig over dragqueens geschreven. Maar hoe worden dragqueens daarin eigenlijk geportretteerd?
Kijkend naar een selectie van artikelen uit Trouw (4), het NRC Handelsblad (5) en de Telegraaf (7) is te zien dat vrijwel elk krantenbericht vanuit een positieve insteek over dragqueens vertelt. Slechts één van de geanalyseerde artikelen spreekt negatief over dragqueens. Tien van de zeventien artikelen schilderen dragqueens af als personen die tekortgedaan zijn. Alle artikelen koppelen de dragqueenverschijning aan een groter thema: vier artikelen gaan over ‘vrijheid’, vijf artikelen gaan over ‘jezelf zijn’, één artikel gaat over de dragqueen als kunstuiting en zeven artikelen gaan over ‘inclusiviteit en acceptatie’.
Een andere media-uiting waarin het overkoepelende thema van diversiteit, inclusiviteit en acceptatie duidelijk naar voren komt, is bijvoorbeeld het boek Je mag ook niets meer zeggen van Mounir Samuel, dat in 2023 uitkomt. Hierin laat hij zien op welke manieren taalgebruik mensen kan uitsluiten en vertelt hij wat we daaraan kunnen doen. Deze oproep tot bewustwording en verandering is ook steeds vaker terug te zien in films en series. Eerder dit jaar kwam de serie Heartstopper uit, die razend populair was onder veel jongeren. In de serie krijgt de LHBTQIA+ gemeenschap een belangrijke rol en wordt acceptatie subtiel gestimuleerd, juist doordat er in de serie zelf heel gewoon over wordt gedaan.
Wat is een dragqueen?
Uit een enquête die wij hielden onder een aantal dragqueens kwam naar voren dat een dragqueen volgens henzelf niet één definitie heeft. Traditioneel gezien was een dragqueen een man die zich als vrouw verkleedde, vaak om mensen te entertainen. Tegenwoordig is het ook gebruikelijk dat vrouwen en non-binaire personen ervoor kunnen kiezen dragqueen te zijn. Daaruit vloeit ook voort dat de dragscene diverser is dan voorheen: er zijn meer verschillende stijlen en alles kan en mag.
Vaak maken dragqueens zich uitgebreid op en wordt er veel tijd besteed aan het kapsel en de outfit (BNNVARA, z.d.). Ze gebruiken glitters en veel kleuren om hun uiterlijk vorm te geven en lopen meestal op hakken. Drag wordt daarom ook wel gezien als een kunstuiting.
Onduidelijkheid over definitie
Soms ontstaat er verwarring over de vraag of een dragqueen ook standaard een transgender is of niet. Verkleden en gedragen ze zich alleen maar zo voor de show of identificeren ze zich ook daadwerkelijk als vrouw? Dragqueens worden wel altijd aangeduid met ‘zij’, omdat iemand in drag zich als vrouw presenteert en op dat moment ook in een vrouwelijke rol zit (BNNVARA, z.d.). Sommige mensen hebben ook het beeld dat alle dragqueens homoseksueel zijn.
"We're DRAG: Destroying Rules About Gender!"
Maar niet alle mannen die aan drag doen zijn homoseksueel; sommigen zijn getrouwd met een vrouw en doen het alleen als hobby.
Wat wel duidelijk is, is dat de harde grenzen tussen geslachten en geaardheid vervagen in de dragwereld. Zoals één van de deelnemers uit onze enquête het zelf verwoordde: “We’re DRAG: Destroying Rules About Gender!” Volgens dragqueens zelf is er dus een duidelijk onderscheid tussen dragqueen en transseksueel zijn. Dragqueens worden wel vaak gelinkt aan de LHBTQIA+ gemeenschap. Of een drag zich hier onderdeel van voelt, hangt dan vooral af van de vraag hoe diegene zichzelf identificeert: man, vrouw of non-binair en hetero-, homo- of biseksueel.
Trans is niet drag
De 20-jarige Willow maakt deel uit van de LHBTQIA+ gemeenschap. Zij is geboren als man en zit momenteel middenin haar transitie. “Zelf heb ik nooit aan drag gedaan, maar iedereen kan het doen. Het is een manier om in je creativiteit los te gaan en dit staat volkomen los van je seksualiteit of gender.” Het beeld dat alle dragqueens homoseksueel zijn, klopt volgens haar niet. “Dat heeft mentaal ook veel impact, waardoor veel mannen niet openlijk drag durven zijn. Het is gewoon een performance, een show en een kunst.”
Doordat Willow bezig is met haar transitie, zijn mensen in haar omgeving geneigd haar te zien als man die zich als vrouw kleedt, of ze gaan ervan uit dat ze ook aan drag doet. “Gelukkig word ik door de meeste mensen gewoon gezien als vrouw, als een jongedame. Ik vind het ook fijn dat mensen met zij/haar naar mij refereren. Sommige mensen zeggen per ongeluk hij/hem, maar ik zie dat ze het proberen en ik vind het ook niet erg. Ik weet niet of ik zelf ooit aan drag zou doen, maar ik hou wel van de dragcommunity en hoe zij omgaan met hun creativiteit!”
Verlangen naar meer acceptatie
Milan van Zachten kwam drie jaar geleden voor het eerst in aanraking met de wereld van dragqueens. “Een goede vriend van mij, die ook dragqueen is, vertelde mij erover. Hij zei dat het wel wat voor mij kon zijn. Toen heb ik mij erin verdiept en nu ben ik sinds een halfjaar dragqueen.” Milan treedt op onder de naam Mizz Ella Grace en doet mee aan verkiezingen.
Veel mensen reageren positief op zijn dragqueenverschijning, maar daarnaast heeft hij ook regelmatig te maken met negatieve reacties. “Op Koningsdag dit jaar in Nijmegen waren er op dinsdag en op woensdag verschillende dragshows. Ik had me vergist in de dagen, dus ik liep op woensdag en donderdag als drag door de stad. De straten stonden toen al niet meer in het teken van drag. Er werd raar naar mij gekeken en mensen scholden me uit. Dat vond ik erg lastig.”
De positie van dragqueens in Nederland is dus nog niet helemaal zoals gewenst. Milan benoemt het belang van acceptatie rondom de queer community en dragqueens. “Iedereen mag er zijn en je mag jezelf zijn. Als ik dragqueen ben, voel ik meer zekerheid, omdat ik er anders uitzie. Ik vind het ontzettend belangrijk dat iedereen geaccepteerd wordt en dat er meer gelijkheid is. Vooral rondom de LHBTQIA+ gemeenschap.”
De toekomst van dragqueens
Traditionele normen rondom gender en seksuele geaardheid zijn nog steeds duidelijk aanwezig in Nederland, maar de acceptatie van ‘het ongewone’ komt steeds meer op gang. Terwijl de samenleving vaak nog blijft hangen in oude patronen, worden dragqueens ingezet om de maatschappij een spiegel voor te houden. Ze dagen mensen uit om verder te denken dan ‘typisch vrouwelijk’ of ‘typisch mannelijk’ en stimuleren mensen om buiten de hokjes te denken.
Hoewel we kunnen concluderen dat de dragqueen staat voor diversiteit en inclusiviteit, is er zelfs binnen die wereld nog ruimte voor verbetering. Zo zijn transgendervrouwen niet welkom bij RuPaul, hét wereldwijde gezicht van de dragqueens. “Drag verliest zijn spanning en ironie zodra het niet mannen zijn die het doen. In de kern is het een sociaal statement en een dikke middelvinger naar de door mannen gedomineerde cultuur. Als mannen drag doen, dan is dat echt punk rock, want het is een verwerping van masculiniteit”, vertelt RuPaul aan The Guardian.
Bovendien kan de opkomst van dragqueens ook een ander gevolg met zich meebrengen. Vrouwen kunnen zich geseksualiseerd voelen, terwijl (transgender)vrouwen nu al moeite hebben met volledige acceptatie in de maatschappij vanwege vooroordelen. Ook kunnen vrouwen geconfronteerd worden met de sociale druk die komt kijken bij het dragen van make-up en hoge hakken en het hebben van grote borsten.
Wat is er nodig om echt jezelf te kunnen zijn? Wat kan Nederland nog leren als het gaat om acceptatie? Wat moet er in de mens veranderen om ervoor te zorgen dat iedereen zijn plek kan innemen op deze wereld? Daar zullen we alleen achter komen als we voor elkaar openstaan, naar elkaar luisteren en het gesprek aangaan.
Built with Shorthand